van 
Psychische mishandeling en emotionele verwaarlozing van kinderen is een vorm van kindermishandeling waar nog maar weinig aandacht voor is. Onterecht, want het komt veel voor. Hieronder het verhaal van slachtoffer Manon.
De boodschap: buitenstaanders kunnen veel doen voor een kind in de knel!
Als Manon uit school kwam, vroeg er meestal niemand hoe haar dag was geweest. Haar moeder niet, want die was psychisch ziek en kon het vaak niet opbrengen, en haar vader niet omdat het niet in hem op kwam. Naar ouderavonden op school gingen Manons ouders zelden. En als haar moeder was opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis, dronk haar vader om met de situatie om te kunnen gaan. “Ik kreeg weinig aandacht, ” vertelt Manon, nu 31 jaar, “en ik vroeg er ook nauwelijks om. De problemen van mijn ouders waren veel belangrijker. Het kwam niet eens in me op dat ik ook belangrijk was.” Haar emoties over de situatie thuis liet ze eigenlijk nooit zien. “En als ik dat wel deed, bijvoorbeeld door boos te worden op mijn moeder of te schreeuwen, werd gezegd dat ik dat niet moest doen omdat dat niet leuk was voor mama. Dus verborg ik wat ik voelde. Vaak werd mijn emoties ook overspoeld door de hare, want wat zij allemaal voelde leek veel en veel erger te zijn.”
Manon leed in haar jeugd onder psychische verwaarlozing. Het is, samen met psychische mishandeling, een vorm van kindermishandeling waar niet zo veel aandacht voor is. Dat psychisch geweld en gebrek aan aandacht voor de emotionele ontwikkeling van een kind, zeker net zo schadelijk kunnen zijn als lichamelijke mishandeling, weten veel mensen niet. Yvonne Kas, vertrouwensarts bij het meld- en adviespunt Kindermishandeling in Utrecht: “Uit onderzoek blijkt dat mensen die als kind mishandeld zijn geweest, gemiddeld tien jaar korter leven. Dat geldt ook voor psychische mishandeling en verwaarlozing. Dat komt door de enorme stress die het oplevert voor een kind. Dat ondermijnt je immuunsysteem en dat kan nog jarenlang effect hebben op je geestelijke en lichamelijke gezondheid.”
“Deze beelden illustreren de negatieve invloed van verwaarlozing op de hersenen in ontwikkeling. In de CT scan links, is het beeld te zien van een gezonde 3-jarige met een gemiddelde omvang van het hoofd. Het plaatje aan de rechterkant is van een drie jaar oud kind dat lijdt onder ernstige affect (sensory) onthouding en verwaarlozing. De hersenen van dat kind zijn kenmerkend kleiner dan gemiddeld en laat een abnormale ontwikkeling van de cortex zien”.
Getreiterd en vernederd
Uit de ervaringen van Manon wordt al duidelijk wat emotionele verwaarlozing is: een gebrek aan zorg voor het gevoelsleven van een kind en te weinig emotionele ondersteuning. “Een kind heeft niet alleen fysiek zorg nodig”, legt vertrouwensarts Kas uit, “maar ook emotioneel en psychisch. Zonder dat kan het zich niet voldoende geestelijk ontwikkelen.” Verwaarlozing is een zogenaamde ‘passieve’ vorm van mishandeling: de ouders laten na iets te doen. In tegenstelling tot psychische mishandeling, een ‘actieve vorm’, waarbij kinderen voortdurend door de ouders of verzorgers worden getreiterd, gepest en vernederd en de ouders eigenlijk nooit aardig praten over hun kind.
“Sommige kinderen krijgen alles, behalve geestelijke ondersteuning. “Net als alle andere vormen van mishandeling, komt ook de psychische variant en psychische verwaarlozing in alle lagen van de bevolking voor: “Vaak hangt het wel samen met andere problemen. Financiële problemen bijvoorbeeld, of een huwelijk dat niet loopt. Ouders die hun kind in emotioneel opzicht verwaarlozen of mishandelen, blijken zelf vaak ook niet zo’n goede jeugd te hebben gehad. Ze wíllen het met hun eigen kinderen wel anders doen, maar ze weten niet hoe.”
Het valt Yvonne Kas op dat emotionele verwaarlozing niet zelden voorkomt in rijkere milieus. “Daar zie je soms dat ouders helemaal hun eigen leven leiden en zich niet zoveel aan hun kinderen gelegen laten liggen. De kinderen krijgen wel veel dure cadeau ’s, lopen rond in de duurste kleding en gaan vaak luxe op vakantie, maar geestelijke ondersteuning krijgen ze niet.”
Loyaal aan hun ouders
Dat er weinig aandacht is voor deze vormen van mishandeling, komt voor een deel omdat het zo onzichtbaar is. Lichamelijk geweld laat sporen op het lichaam na, geestelijk geweld of verwaarlozing niet. “Kinderen zelf zullen ook niet zo snel laten merken dat ze thuis geen aandacht krijgen. Ze zijn loyaal aan hun ouders omdat ze zonder hen niet kunnen overleven. Of ze denken dat de manier waarop het er thuis aan toe gaat, normaal is.”
Toch kan de buitenwereld wel aan een kind merken dat er iets niet goed zit. Bedplassen, buikpijn, hoofdpijn, slecht slapen, agressie, niet luisteren, stil zijn, depressiviteit en allerlei andere lichamelijke klachten en gedragsstoornissen kunnen een aanwijzing zijn voor problemen. “Vooral kinderen die reageren met gedragsproblemen, hebben het zwaar”, vertelt vertrouwensarts Kas. “Door hun gedrag maken ze moeilijk contact met andere kinderen en liggen ze vaak overhoop met leraren en andere volwassenen. Daardoor raken ze nog verder in een isolement.”
“Voor Manon was het allemaal werkelijkheid. Het kwam niet in haar op om aan mensen buiten haar gezin iets te vertellen over het gebrek aan aandacht en ondersteuning thuis. “We waren een gesloten gezin”, zegt ze. “Ziekelijk loyaal aan elkaar. Maar ik geloof dat ik toch een heleboel signalen heb uitgezonden. Bij volwassenen was ik heel braaf, zodat ik maar aardig gevonden zou worden, en met leeftijdgenootjes maakte ik vaak ruzie. Tegelijkertijd was ik bang, somber en had ik faalangst.”
Manon vindt het onbegrijpelijk dat niemand ooit heeft ingegrepen. De huisarts niet, leerkrachten niet en het personeel van het psychiatrisch ziekenhuis waar haar moeder vaak werd opgenomen, ook niet. Ook haar familie greep niet in. Manon: “Ze schrokken toen ik sommigen van hen later vertelde hoe het voor ons was. Ze zagen wel dat er iets aan de hand was, maar wisten niet wat ze eraan konden doen of durfden zich er niet mee te bemoeien.”
Toch kreeg Manon wel steun uit haar omgeving. Vooral van gezinnen van vriendinnetjes waar ze vaak thuis was. Daar werd niet gepraat over de problemen bij haar thuis, maar ze lieten merken dat ze wisten dat Manon het moeilijk had en dat gaf een fijn gevoel. “Vooral de moeder in één van die gezinnen had oog voor me”, herinnert ze zich. “Ik weet nog dat ik een keer alleen met haar aan haar keukentafel zat. Ik zei dat ik soms bang was om te slapen en toen vertelde zij dat ze dat ook wel eens had. Ze had een speciaal koffertje naast haar bed staan, zei ze. Aan God vroeg ze dan of ze haar zorgen ’s avonds in dat koffertje mocht doen en of hij zich er dan over wilde ontfermen. Dat vond ik prachtig en daar heb ik veel steun aan gehad.” Behalve aan dat gesprek heeft Manon goede herinneringen aan middagen dat ze bij een vriendinnetje was en het gewoon gezellig was en ze onbekommerd kon spelen en vanzelfsprekend aandacht kreeg.
Buurvrouw of moeder van een vriendinnetje
Het lijken kleine dingen, maar volgens vertrouwensarts Yvonne Kas is dergelijke steun van onschatbare waarde. “Kinderen die worden mishandeld of verwaarloosd, herstellen daar beter van en worden sterkere volwassenen als ze steun uit hun omgeving hebben gehad. En dan heb ik het dus niet over ingrijpen in de gezinssituatie, maar om het bieden van emotionele steun. Een buurvrouw of moeder van een vriendinnetje die zegt of laat merken dat ze weet wat er speelt en dat het kind altijd bij haar terecht kan, dat is zó belangrijk.” Kas pleit er wel voor het daar niet bij te laten, maar ook contact op te nemen met het Veilig Thuis. Daar kan iedereen zijn zorgen over een kind bespreken.”
“Ik weet zeker dat ze vroeger niet uit kwade opzet handelden, maar puur uit machteloosheid en onwetendheid. “Manon is een goed voorbeeld van een volwassene die niet aan de verwaarlozing ten onder is gegaan. Misschien wel dankzij de steun van de moeder van haar vriendinnetje heeft ze het hoofd boven water kunnen houden. “Het gaat redelijk goed met me. Ik heb, onder andere in therapie, mijn emoties leren kennen en ermee leren omgaan. Ik heb een grote behoefte aan veiligheid. In mijn relatie, maar ook gewoon in mijn huis. Ik wil het veilig, gezellig maken, zodat ik me thuis voel. Om beter voor mezelf te leren opkomen, heb ik een assertiviteitstraining gedaan. En mijn ouders? Ik kan er nu soms met ze over praten. Ik weet zeker dat ze vroeger niet uit kwade opzet handelden, maar puur uit machteloosheid en onwetendheid. Mijn moeder erkent helaas nog steeds niet dat ze ziek is. Dat zou ik graag willen doorbreken, zodat we echt contact krijgen. Want dat blijf ik missen.”
Laten we ons eens wat vaker bemoeien met een ander, zeker als het om kindermishandeling gaat…. laat kinderen niet in de kou staan!
BRON: voordelachvaneenkind.nl
